دسته‌بندی کلی قواعد اینکوترمز شامل دو گروه می‌شود که یکی تمامی روش‌های حمل و نقل بین المللی را در بر می گیرد و دیگری فقط شامل اینکوترمز دریایی می‌شود. گروه دوم به چهار قاعده مختلف تقسیم می‌شود که هرکدام کاربرد خاص خودشان را دارند. در این بخش از دانشنامه دیده‌بان تجارت این قواعد را با هم مرور می‌کنیم و به مقایسه آنها می‌پردازیم؛ با ما همراه باشید!
اینکوترمز دریایی FAS
قاعده تحویل کالا در کنار کشتی یا شناور روی اسکله یا بارانداز بدین معناست که فروشنده تحویل کالا را هنگامی به انجام می‌رساند که کالا در بندر بارگیری تعیین شده در کنار کشتی یا شناور قرار گیرد. به بیان دیگر خریدار از این لحظه به بعد باید کلیه مخارج کالا و خطرهای از میان رفتن یا آسیب‌دیدن آن را تقبل کند. این قاعده مخصوص حمل دریایی است.
بهتر است نقطه بارگیری را تا حد امکان به‌صورت دقیق تعیین کرد. حتی در بنادری که چند پایانه دارند بهتر است پایانه مربوطه مشخص شود. وقتی حمل کانتینری است عموماً فروشنده کانتینر را در محوطه کانتینری تحویل شرکت حمل و در واقع خریدار می‌دهد و نه در کنار کشتی؛ در چنین مواردی بهتر است از اینکوترمز دریایی FCA استفاده کند و نه FAS.
تحت این قاعده فروشنده کالا نسبت به اخذ مجوز یا مجوزهای صدور و انجام تشریفات گمرکی و پرداخت هزینه‌های مربوطه اقدام می‌کند. در نسخه سال ۱۹۹۰ ترخیص صادراتی در این قاعده وظیفه خریدار بود. اما در سال ۲۰۰۰ این وظیفه و ریسک و هزینه‌های آن به فروشنده منتقل گردید که در سال ۲۰۱۰ نیز چنین است.
تحت قاعده اینکوترمز دریایی FAS فروشنده کالا نسبت به اخذ مجوز یا مجوزهای صدور و انجام تشریفات گمرکی و پرداخت هزینه‌های مربوطه در کشور خود اقدام می‌کند. همچنین فروشنده باید به خریدار اطلاع دهد که طبق قرارداد کالا را در کنار کشتی یا شناور معین در محل بارگیری در تاریخ معین تحویل داده است یا اینکه کشتی یا شناور منتخب از تحویل‌گرفتن کالا امتناع نموده است. فروشنده سیاهه تجاری و سایر اسناد و مدارک را طبق قرارداد و متن اعتبار استادی در صورت استفاده از اعتبار اسنادی برای پرداخت تهیه و تحویل می‌دهد.
- بیشتر بخوانید: اینکوترمز چیست؟
اینکوترمز دریایی FOB
قاعده تحویل کالا روی کشتی یا شناور در اینکوترمز دریایی بدین معناست که فروشنده تحویل کالا را هنگامی به انجام می‌رساند که کالا را در بندر بارگیری تعیین شده بر کشتی بارگیری نماید و روی یا کف خن کشتی یا محلی که با توجه به نوع کشتی منطقاً برای استقرار کالا پیش‌بینی شده است تحویل دهد. به عبارتی خریدار از این لحظه به بعد باید مسئولیت کلیه مخارج کالا و خطرهای از میان رفتن کالا یا آسیب‌دیدن آن را تقبل کند.
فروشنده در قاعده FOB کالا را در بندر بارگیری تعیین شده بر کشتی یا شناور بارگیری می‌کند و روی یا کف کشتی یا محلی که با توجه به نوع کشتی منطقاً برای استقرار کالا پیش‌بینی شده است تحویل می‌دهد.
بنابر مطالب فوق و در جهت تکمیل آنها قابل ذکر است که در این اصطلاح فروشنده کالای فروخته شده را بعد از بارگیری روی کشتی و نه صرفاً عبور از ریل کشتی تحویل داده و به هزینه خود نسبت به اخذ مجوزهای لازم جهت صدور کالا و پرداخت هزینه‌های مربوطه مانند عوارض صدوری اقدام می‌کند.
فروشنده بارنامه و سایر اسناد و مدارک مانند سیاهه تجاری و لیست عدل‌بندی و اسناد مشخص شده در قرارداد فروش را تهیه و تحویل می‌دهد. فروشنده همچنین هزینه‌های کالا تا بارگیری کالا روی کشتی یا شناور را شامل هزینه‌های تولید، بسته‌بندی، بارگیری، حمل داخلی تا بندر و هزینه انتقال کالا از اسکله تا کف کشتی را می‌پردازد.
خریدار در این قاعده اینکوترمز دریایی نیز تعهدی بابت بیمه به فروشنده ندارد. اما به دلیل منافع خود کالا را بیمه می‌کند به‌علاوه خریدار نام کشتی، محل و زمان بارگیری را به‌موقع به فروشنده کالا اطلاع داده و نسبت به اخذ مجوزهای لازم برای ورود کالا و پرداخت حقوق ورودی و هزینه‌های گمرکی در کشور خود اقدام می‌کند.
- بیشتر بخوانید: انواع اینکوترمز
اینکوترمز دریایی CFR
قاعده قیمت کالا هزینه‌ها و کرایه تا بندر مقصد بدین معناست که فروشنده تحویل کالا را هنگامی به انجام می‌رساند که کالا در بندر مبدأ در کشتی یا شناور بارگیری شود. این قاعده مخصوص حمل دریایی بوده و از نسخه سال ۱۹۳۶ تحت عنوان C&F در اینکوترمز مطرح است.
C&F در نسخ قبلی اینکوترمز مورد استفاده قرار می‌گرفت اما در نسخه سال ۲۰۰۰ به CFR تغییر نام یافت. ولی همچنان بعضی تجار و کارشناسان به اشتباه از واژه C&F استفاده می‌کند که بهتر است انجام نشود. گاهی اوقات نیز بعضی تجار از جمله در کشورهای شرقی از عبارت CNF برای اشاره به این قاعده استفاده می‌کنند که باید از آن اجتناب شود.
تحت این قاعده اینکوترمز دریایی فروشنده باید هزینه‌ها و کرایه لازم جهت حمل کالا تا بندر مقصد مقرر را بپردازد. اما مسئولیت خطر از میان رفتن یا آسیب‌دیدن کالا و هرگونه هزینه اضافی ناشی از حوادثی که پس از تحویل در بندر مبدأ روی می‌دهند از فروشنده به خریدار منتقل می‌شود. باید دقت نمود منظور از هزینه‌ها، صرفاً هزینه‌های متعارف و قابل‌پیش‌بینی تجارت است.
در قاعده CFR فروشنده هزینه‌های متعارف تا مقصد را پرداخت می‌کند؛ اما ریسک‌ها را تا بندر مبدأ روی کشتی می‌پذیرد.
ذکر نام بندر مقصد در قرارداد فروش بین‌المللی کالا جلوی این قاعده ضرورت دارد. به‌عنوان مثال CFR BANDAR ABBAS در این قاعده عموماً فقط نام بندر مقصد نوشته می‌شود درصورتی‌که محل انتقال خطر در واقع همانند FOB است. بنابراین، بهتر است نام بندر مبدأ یا بارگیری نیز مشخص و تعیین شود. نقطه نهایی در بندر مقصد نیز بهتر است تا حد امکان دقیق تعریف شود چرا که هزینه‌ها تا آن محل با فروشنده است.
- بیشتر بخوانید: رایج ترین اصطلاحات اینکوترمز
اینکوترمز دریایی CIF
قاعده “هزینه بیمه و کرایه تا بندر مقصد بدین معناست که فروشنده کالا را بعد از بارگیری در کشتی یا شناور به شرکت حمل تحویل می‌دهد. البته فروشنده موظف است، کرایه، حق بیمه و دیگر هزینه‌های متعارف تا بندر مقصد را نیز پرداخت نماید.
چند نکته در مورد این قاعده اینکوترمز دریایی و مبحث بیمه باید مورد دقت قرار گیرد:
- نکته اول اینکه فروشنده موظف به تهیه کمترین پوشش بیمه‌ای کلوز است. خریدار در صورت تمایل و با توجه به نوع کالا و حمل‌ونقل باید بیمه‌های تکمیلی را خریداری کند.
- نکته دوم اینکه هر چند فروشنده بیمه‌نامه را تهیه و قرارداد آن را منعقد می‌کند و مسئولیت بیمه نمودن کالا بر عهده وی است لکن تعهدی در قبال آسیب‌دیدن کالا ندارد.
- نکته سوم اینکه قرارداد بیمه باید با یک شرکت دارای شهرت خوب منعقد شود. ذی‌نفع بیمه‌نامه مذکور باید خریدار یا فرد دیگر دارای منافع قابل بیمه باشد. در این صورت وی می‌تواند در صورت بروز خسارت از شرکت بیمه بابت جبران خسارت پیگیری نماید.
- نکته چهارم اینکه بیمه‌نامه باید دست کم ۱۱۰ ارزش کالا را پوشش داده و به ارز همانند ارز قرارداد صادر شده باشد.
- نکته پنجم اینکه مدت قرارداد و پوشش بیمه باید از لحظه انتقال خطر بارگیری کالا روی کشتی در بندر مبدأ تا زمان رسیدن کالا به مقصد مورد توافق باشد.
اصطلاح CIF در کشور ما اهمیت زیادی دارد. بر اساس ماده ۱۴ قانون امور گمرکی مصوب ۱۳۹۰ ارزش گمرکی کالا عبارت است از ارزش CIF کالا. این موضوع بدان معناست که گمرک دریافتی‌های خود یا حقوق ورودی را از مأخذ ارزش گمرکی کالا دریافت می‌کند. این ارزش عبارت است از جمع قیمت خود کالا، کرایه حمل تا اولین گمرک ورودی و مبلغ حق بیمه.
انتخاب کدام قاعده بهتر است؟
در مطالب ذکر شده تعهدات و مسئولیت‌های طرفین معامله و بخشی از هزینه‌ها که هر کدام در یک معامله بین‌المللی بر عهده می‌گیرند، مورد بحث و بررسی قرار گرفت. اما یک سؤال اساسی و مهم این است که در معاملات بین‌المللی و قراردادهای فروش بهترین قاعده کدام است؟ یا به بیان دیگر استفاده از کدام قاعده اینکوترمز دریایی مناسب‌تر است؟
انتخاب یک قاعده مناسب امری ساده نیست. بهتر است نسبت به آن دیدگاه سیستمی داشته باشیم دیدگاه سیستمی به این معنا که در زمان انعقاد قرارداد و انتخاب یک قاعده از چند زاویه به این موضوع بنگریم و چندین عامل را برای انتخاب مد نظر قرار دهیم.
خریدار یا فروشنده بودن، امکانات طرفین در کشورهای مبدأ و مقصد، توانایی‌های طرفین، مدت زمان لازم برای هر طرف جهت انجام یک گام و هزینه انجام هر گام برای طرفین باید مورد توجه قرار گیرد. بهتر است در هر معامله با توجه به شرایط یک حالت بهینه که هزینه‌ها را در کمترین حد ممکن نگه دارد و سود طرفین را به حداکثر برساند انتخاب گردد.
بدیهی است قیمت کالا در قاعده‌های مختلف متفاوت است. مثلاً قیمت FOB و CFR تفاوت زیادی ممکن است داشته باشد. این مسئله تحت تأثیر فاصله دو کشور و هزینه حمل و نقل بین المللی و چند عامل دیگر است. بهتر است طرفین به جای اینکه سعی کنند مسئولیت کمتری بپذیرند به دنبال این باشند که هر مرحله را طرفی که بهتر و با هزینه کمتر و زمان کوتاه‌تر انجام می‌دهد بر عهده بگیرد. این حالت باعث می‌شود که سود طرفین به بالاترین سطح برسد.
ملاحظات قاعده EXW
در شرایط کشور ما استفاده از قاعده اینکوترمز دریایی EXW به تجار توصیه نمی‌شود. چرا که حمل داخلی در کشور مبدأ و ترخیص صادراتی در این قاعده برعهده خریدار است. این موضوع ریسک و هزینه‌های خاص خود را دارد. ممکن است ترخیص صادراتی در آن کشور برای ما کار ساده‌ای نباشد. به‌علاوه اینکه ممکن است به‌صورت ناگهانی بر صادرات یک کالا حقوق صدوری وضع شود.
در صورتی که شرایط خرید به‌صورت EXW باشد ترخیص صادراتی و ریسک و هزینه‌های آن بر عهده خریدار است. از سوی دیگر ممکن است به صورت ناگهانی در کشور مبدأ کالا ممنوع الصدور شود. بنابراین منطقی است که این ریسک و هزینه‌ها را به فروشنده منتقل کنیم. البته در صورتی که خریدار در کشور فروشنده امکانات و ارتباطات قوی و مناسب دارد و خود می‌تواند این فرایند را به نحو مناسب هماهنگ کند می‌تواند از این قاعده استفاده نماید.
روی‌هم‌رفته به جز موارد خاص استفاده از این قاعده توصیه نمی‌شود. در انتخاب قاعده باید روش حمل ماهیت کالا و توان دو طرف معامله در کشورهای خود تحلیل شود.
نکاتی در مورد قاعده FAS
استفاده از قاعده اینکوترمز دریایی FAS نیز برای خریدار توصیه نمی‌شود، چرا که در این قاعده ریسک و هزینه بارگیری به عهده خریدار است. اغلب اوقات در زمان بارگیری، کالا با خطرات زیادی مواجه است. از آنجا که این خطرات درون کشور فروشنده اتفاق می‌افتد برای خریدار بهتر است که مسئولیت بر عهده فروشنده باشند. به علاوه اینکه فروشنده‌ها در تحلیل مالی و ارائه قیمت عموماً فقط هزینه بارگیری را به FAS اضافه می‌کنند تا قیمت FOB را اعلام کنند.
از آنجا که قاعده FOB بسیار منطقی‌تر و کم‌خطرتر است بهتر است به جای FAS از FOB استفاده شود. همان‌طور که در بررسی قواعد اشاره شد در دو قاعده CIF و CIP فروشنده موظف است کالا را به نحوی که ذی‌نفع آن خریدار باشد. بیمه نموده هزینه یا حق بیمه مربوطه را پرداخت و بیمه‌نامه را به خریدار تسلیم نماید.
بنابراین، در این قواعد انتخاب شرکت بیمه و انعقاد قرارداد بیمه و پرداخت حق بیمه بر عهده فروشنده است. استفاده از این دو قاعده نیز در کشور ما به‌عنوان خریدار زیاد توصیه نمی‌شود. چراکه اولاً شرکت‌های بیمه خارجی در ایران شعبه ندارند و در صورت بروز خسارت امور مربوط به پیگیری به‌شدت سخت می‌شود.
ثانیاً بر اساس قانون بیمه‌ای کشور در صورتی که واردات کالا با ارز آزاد باشد، بیمه‌نامه صادره باید توسط شرکت‌های ایرانی به بانک ارائه شود. نکته بعد اینکه در گمرکات نیز بیمه‌نامه ایرانی پذیرفته می‌شود. بنابراین از آنجا که در محل انتقال خطر بین CFR و CIF هیچ‌گونه تفاوتی وجود ندارد. همچنین بین محل انتقال خطر CPT و CIP تفاوتی وجود ندارد بهتر است از دو قاعده اینکوترمز دریایی CFR و CPT استفاده شود.
- در همین رابطه: تعیین مسئولیت ها طبق قاعده اینکوترمز
- در همین رابطه: تقسیم هزینه ها در قاعده اینکوترمز
کلام پایانی
اینکوترمز دریایی در بین دیگر قواعد اینکوترمز جایگاه ویژه‌ای دارد چرا که روش حمل‌ونقل دریایی نسبت به حمل زمینی و هوایی محبوبیت بیشتری دارد. دلیل این امر هزینه‌های پایین مربوط به حمل با کشتی است که گزینه‌ای ایده‌آل برای تاجران و بازرگانان محسوب می‌شود. با در نظر گرفتن این مسئله در این مطلب تصمیم گرفتیم به تبصره‌های مربوط به حمل با کشتی در Incoterms بپردازیم؛ امیدواریم که این مطلب برای شما مفید واقع شده باشد.
بازرگانی بین المللی و ترخیص کالا دیده بان تجارت با بیش از 10 سال سابقه در زمینه صادرات کالا و واردات، حمل‌ونقل بین‌المللی، ترانزیت، ترخیص کالا از گمرک و انتقال ارز، کلیه امور گمرکی شما را انجام می‌دهد. جهت کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره از طریق شماره‌تلفن: 09178295849 با ما در تماس باشید!